[Avants]

Joan-Francés Blanc

Heisei

(part quatau e finau)

XI

I avèva arrius mei petits qui hornèvan la loa aiga a l'arriu gran qui, sustot, vasèva mensh salat que pròishe la mar, quan lo dia vertadèr, en tot ac secar tot, permetèva a las aigas deu peugue de pujar dens la mair de l'arriu. Las centurias s'installèn pertot dens la plana. Hèra se liguèn amassa ende hèser vertadèras vilas de tendas e organisar miélher la proteccion contra los dangèrs deu dia vertadèr.

Lhèu comencèn de's bastir maisons en tèrra, damb cavas pregonas crusadas dens la tèrra ende poder hicar a l'endòst, luenh de la calor, la biòca, l'aiga e los mei flacs. La mia centuria s'aliguèt damb quate autas e nse bastiscom ua petita vila qu'aperèm Lutz de Heisei. Vasoi dusau sindic d'aquera comuna.

Totun pensèvam ja que n'avèvam sonque biòca per ua o duas mesadas, pas nat gran ende hèser semiadas, pas nada bèstia end'aver lèit o carn. Avèvam vist que dens l'aròu i avèva Mongòus deportats damb escabòts de iacs e lhèu de camèus, d'aqueras bèstias qui poderen víver quasi shens béver dens un horn o capvath lo só gran de Heisei. Decidigom de hèser petitas tropas de godaric ende cercar aqueths escabòts, ende los raubar aus Mongòus e los tornar miar dens la nòsta plana.

Dens lo paquet que m'avèva deishat lo Norinaga, trobèi un liberòt de poèmas de Hagiwara Sakutaro, quauques potingas (la sola farmacia deu nòste pòble !) e un pistolet damb un vintenat de magasins. Ac digoi au comissari de la Defensa, lo Pachi Haramboro, qui decidigot de'm hicar dusau capdau dens la tropa d'un deus mei bons ancians godaric, lo Jan Pèir de Salanava. La nòsta petita escoada partiscot cap a Bisa, en tot seguir un arriu qu'avèvi batiat Baïsa. Quauques godaric arrepoteguèvan en tot díser que n'èra pas un nom pirenenc e ac aperèvan simplaments lo gave...

Au cap de duas setmanas, ense trobèm au hons de la vath, qui èra vasuda ua traca de cañon, e nse calot trobar un camin ende pujar suu plan au dessús. Dens la pujada cinc godaric moriscon : quate cason dens lo vueit de la galihòrça, e un estot nhacat per un tigre de Heisei. Aqueth herum qui semblèva un gran cat nhaquèva e emposoèva la sang. Lo herit seré estat minjat peu tigre si d'autes godaric n'avèvan pas tirat pèiras a la bèstia. Au cap de tres minutas comencèt de's trobar mau. La soa cara vasot blanca, puish blava e moriscot en tot desgolir ua bava afrosa, barrejada de sang. Ense calot ueit òras end'arribar suu plan, e autanlèu nse hiquèm a l'acès que lo dia vertadèr avèva començat. Suu plan n'i avèva pas leons de Heisei, ac aprengom aprèps, mes tigres qui s'esconèvan de la calor, eths tanben, e dens las tutas qui avèvam trobadas ende ns escóner deu caud deu dia, nse trobèm mus a mus damb aqueth herumi. Un vintenat de godaric moriscon, emposoats peu nhacar deus tigres. N'èram pas mei que setanta tres deus cent qui èran partits de la plana de Baïsa e de l'arriu gran (qu'apèran Garona, adara). En tot caminar dens lo dia petit que seguiscot, cadom sus un punt d'aiga damb piadas de bestiar. Lo Jan d'Arrós, qui èra damb nosaus, digot au cap qu'èran tralhs de iacs. J'avèva autes piadas d'ongulats qui devèvan estar unicòrns, ua traca de chivau petit damb un còrn, qui èra autoctòn ací, e que sabèvi que's podèva amechar. Segon lo Jan qui avèva, dens las soas annadas d'estudis orientalistes, visitada China de Bisa, l'escabòt devèva comptar enter tres cents e cinc cents bèstias. E j'avèva un vintenat d'unicòrns, çò qui volèva díser autant d'òmis.

Decidigom de nse partatjar enter quate grops. Lo mei gròs, damb lo nòste capdau, demorèt au punt d'aiga. Los autes tres, comandats peu Jan d'Arrós, peu Benhat d'Iribarne e per jo, devèvan anar mei luenh cercar bòrdas o escabòts mei petits ende'us panar. Lo Benhat Iribarne - cresi que ne t'èi pas enqüèra parlat d'eth, èra un cantaire deus bons, un qui hasèva cantas, un bertsolari, com disèva dens son parlar de Benavarra. Me hè dòu de ne l'aver pas podut conéisher miélher.

Dens lo men grop j'avèva nau òmis. Tres de la mia centuria, e los autes cinc de la medisha petita vila de Lutz de Heisei. Au moment de repartir los òmis enter los tres grops, dus godarics d'ua auta centuria n'avèvan pas volut venir damb jo. Disèvan que volèvan pas créder un sharnègo. Lo Jan Pèir de Salanava los avèva représ damb eth dens lo grop qui esperèva au punt d'aiga, en tot díser que disèvan aquò pr'amor qu'avèvan dilhèu páur d'anar mei luenh e de combàter, e m'avèva dats autes godaric de Lutz. Ei encuèra cap a Bisa que partiscom. Ac sèi qu'avèvi ua bossòla damb jo, e tanben un arrelòtge vielh de Tèrra-Mair qui'm serviscot enqüèra quauques annadas end'estudiar las duradas de las nueits, deus dias petits e deus dias vertadèrs, puish de las sasons. Te cau saber qu'ací ua annada dura mei de duas annadas de Tèrra-Mair, e qu'avèm sasons mei longas e mensh temperadas que dens los Pirenèus. Avèm sonque estiu e ivèrn, ací.

XII

Au luenh se vesèvan los hums e los teits de las casas d'ua bòrda grana. D'un prumèr còp d'uelh i avèva cinc o sheis maisons. E, dens la prada, haut o baish cinc cents bèstias. Devèva estar esclau, lo mainat, magre com èra. Los Mongòus son un pòble tròp auturós end'aver aligats. Los qui los trobèn son esclaus... o morts. Me pensèi que devèva lo mainat compréner lo japonés. Hasèva ueitanta ans arron l'arribada de l'armada imperiau en ndia, end'acabar las guèrras e las sangnèras religiosas. E si èra esclau n'anèva pas cridar a l'ajuda aus Mongòus si trobèva mond ende li perpausar la libertat...

De la mia experiéncia de godari avèvi guardat lo biaish de m'apressar deu mond shens qu'ac sàpian. Estoi sus eth d'un saut. Lo hiquèi la man suus pòts e lo digoi, en japonés mes a plaser, per qu'ac comprenga : "Se ne cridas pas, t'estaràs viu. E comprenes ?" Me hasot de òc damb lo cap e damb los uelhs. S'aperèva Nilratan e èra lo hilh d'un esclau bengali e d'ua esclau bihari. Los sons parents parlèvan sonque japonés enter eths, e damb los mèstes mongòus. Un japonés deus praubes, escarraunhat mes de bon compréner ende tots.

Ense tornèm lhevar e d'un signe de la man aperèi los mens òmis. Nilratan ense digot que guardèva tot dia lo tropèth, damb la soa seror Surabala, e qu'èran medish guardats per un Mongòu qui's disèva Tsembal, mes que dempuish ua setmana hèra de Mongòus èran partits de la bòrda ende miar los iacs endeus peisheders d'estiu. N'i avèva pertot de cap a las Montanhas deu cèu, e mei de tres mila iacs èran partits d'aquera bòrda de la hòrda blava. Lo bestiar qui demorèva èran las bèstias ende minjar, las fimèlas per la lèit e tanben las qui n'avèvan pas veterat.

Dens la bòrda i avèva la soa familha, a Nilratan, e un quinzenat d'autes esclaus, tots gessuts d' ndia e venuts aus Mongòus sus Deimòs (ne coneishèvi pas aquera istòria que Surabala me contèt frem de temps adarron). I avèva tanben haut o baish vint guerrièrs mongòus. N'èra pas ua bòrda damb familhas mongòus, qu'aqueras demorèvan dens vilatges o vilas de tendas (qu'apèran iortas) mei luenh de la part de Bisa. Lo vilatge mei pròishe se disèva Shanado, com la capdau vielha de l'emperaire gran, los Gengís Han, deu temps que los Mongòus mestrejèvan sus la meitat de Tèrra-Mair. I avèva dilhèu cinc mila Mongòus aquí.

Ne'm pausèi pas questions. Ense hasèva hrèita escabòts ende neurir lo nòste pòble. Ací i avèva un escabòt important damb iac fimèlas e lèit peus nòstes mainats, carn e lhèu cuer ende nse vestir. Digot lo Nilratan que calèva esperar lo só-coc o, lhèu, lo dia vertadèr ende passar a l'ataca. Mes que calèva viste tuar lo Tsembal.

Aqueth arribèt quauques minutas aprèps, sus un unicòrn. Aqueth chivau autoctòn ne vesoi peu prumèr còp lo peu blau damb rebats d'argent qui lusèva capvath lo só gran qui hasèva lo dia petit mei caud que lo só petit. Lo men cotèth de Laguiòla (lo pair me l'avèva dat peus mens quinze ans) se hiquèt entremiei los dus uelhs deu Mongòu qui casot shens brut. L'unicòrn, plan amanit, ne boleguèt pas. Los mens òmis, esconuts dens un varat, ac avèvan tot vist e ac comprengon suu pic : n'èra pas que lo purmèr mort d'ua batalha qui ne hasèva pas que començar.

Çò mei important èran las armas deu mort. Lo Mongòu avèva un iatagan (aquera espasa gran corbada deus chivalèrs deu desèrt) mes tanben ua arma de huec, un pistolet automatic damb tres magasins d'avança. Donèi lo pistolet au Bernat de Guiraud, un òmi deu païs de Foish. Despolhèi lo Mongòu deus sons vestits e los me hiquèi dessús. Los mens òmis se n'arridèn en tot me díser que hasèvi un Mongòu deus vrais. Arresponoi qu'èra plan çò qui volèvi hèser, si ei que m'èri vestit atau. Estoi mensh fièr quan sagèi de pujar sus l'unicòrn, mes au cap de tres casudas me podoi estabilisar sus l'esquía d'aquera bèstia... E quan me calot har avançar lo chivau, a só-coc, lo sabèvi estancar e har virar. La nueit tombèva quan partiscoi damb lo Nilratan cap a la bòrda, en tot hèser dintrar lo tropèth cap a l'embarra. De l'aute costa deu peisheder se podèvan ausir crits de gojata. La seror de Nilratan, Surabala, hasèva la soa part de tribalh.

XIII

Dehòra s'entenèvan crits en lenga nòsta e tanben en mongòu e en japonés. Supausi que çò qui ne comprenèvi pas èra mongòu. Los mens autes òmis avèvan jogat damb los cotèths ende's tuar cadun lo son Mongòu e atau aver un pistolet. Dens la sala i avèva tanben lo cabinet damb las armas. Fusius automatics damb los magasins. Pujèi suu teit ende véser çò qui's passèva au dehòra. Dens la negror n'èran pas que crits, hum, tot a barreja. Entenoi tanben a cridar capvath lo postam, dens la sala comuna. Crits e còps de huec. Deu teit podoi aflustar e tuar cinc o sheis autes Mongòus. Aperceboi a esclaus indians qui sajèvan de combàter los guerrièrs damb las mans vueitas. Tres òmis tuèn atau un guerrièr, puish eston dalhats per ua mitralhada.

La batalha durèt au mei long mièja òra. Avants de tornar devarar dens la sala demorèi quauques minutas suu teit, dens lo silenci copat de gemidas de nhafrats, en tot me demandar çò qui anèvi trobar capvath. Dens la sala comuna, duas de las hemnas èran mortas, ua damb lo cap vasut un pialòc shens fòrma d'òs, de carn e de cervèla, l'aute, ua de las duas empaishadas, herida, avèva començat lo tribalh e moriscot guaire de temps adarron.

Damb lo Bernat de Guiraut hesom lo compte. De nosaus dètz godaric, tres morts. Deus esclaus, Nilratan èra mort. Demorèvan sa seror, lo son pair e autes cinc esclaus. E tres hemnas de la sala comuna. Deus Mongòus, comptèm quinze tuats e sèt nhafrats. Ne manquèva dus.

XIV

Partiscom doncas, sèt godaric, sèt Indians, cadun sus un unicòrn, damb dètz chivaus de mei, cargats de tot çò qui avèvam podut préner e qui'ns hasèva hrèita : granas ende semiar, magasins e autes armas de huec, vestits e autes pelhas, vaishèra. E en tot honhar lo bestiar - los cinc cents iacs. La Surabala hasèva avançar las bèstias en tot cridar, e los iacs coneishèvan la soa votz.

Totun n'avancèvam pas viste. Surabala ne sabèva pas hèser córrer los iacs. Avèvam páur d'ac hèser, que ne sabèvam pas tanpauc quin los hèser estancà's. E arrés n'èra pas acostumat au cavalar suus unicòrns. Quan lo dia petit se lhevèt, n'èram pas luenh de la bòrda. Quauques lis sonca. Los Indians s'èran finauments hicats a dus suus unicòrns, ende's guardar l'equilibri. Ei de cap a la fin deu dia petit qu'entenom au nòste darrèr ua bronida. Devèvan estar los Mongòus.

En fin de dia petit, qu'èra un dia petit damb só gran, arribèva lo dia vertadèr damb sos seishanta degrès. Ense calèva hicar a l'ombra. Suu plan i avèva sonque quauques arbos. Surabala me digó, dens lo son japonés qu'èra mei bon que lo deu son praube hrair, que los iacs èran acostumats a la calor, que demorèvan dehòra lo dia vertadèr. Causigoi de contunhar drin. La calor ense carmèva mes au cap de quauques minutas ne s'entenèvan pas mei los Mongòus. S'èran deguts estancar. Atau avancèm enqüèra ua òra puish pr'amor deus òmis ens arrestèm capvath arbos grans, pròishe ua hont.

L'auratge de la fin deu dia vertadèr estot terrible. Ac sei qu'ètz acostumats, los joens vasuts ací, non pas com nosaus qui arribèvam de Tèrra-Mair, d'un viatge tan long. Los arbos aperèvan los eslambrecs, ce nse semblèva. Los iacs vason a mieja hòus. Un còp qu'agón bevut (e nosaus tanben ense banhèm com peish dens la hont), ense calot ua òra ende tornar aplegar lo bestiar e ende tornar partir. Avèvam perduda l'òra guanhada en tot caminar capvath los dus sós deu dia vertadèr. Atau sonque quauques minutas apuish, entenom lo brut deus guerrièrs mongòus qui nse perseguèvan.

Lor calot enqüèra mieja òra ende començar a nse tirar dessús. Èran enqüèra luenh, e pas tròp precís. Ne comprenoi pas perque comencèn a tirar de tan luenh. Lhèu se pensèvan que ns arrestarem. De ballas. Hesom hicar a córrer los iacs, pr'amor que n'avèvam pas aute causida. Hasèvam damb aquò un crum de posca qui ajudèva los Mongòus a nse pèrder pas... E los praubes cavalièrs qu'èram avèvam deu mau ende ns estar en equilibri. Los Indians perdón quasi tots lo contact damb nosaus. En tot me revirar, los vesoi qui s'èran ja virats e metuts en linha cap a l'enemic comun, decidits a nse pagar de la soa vita la libertat tornada.

Au cap de quauques minutas los còps de huec ense heson saber que lo combat avèva començat enter Mongòus e Indians. Durèt sonque ua estoneta, puish entenoi a shiular las balas autorn de jo. Ei a aqueth moment qu'aperceboi los godaric de l'escoada deu Jan d'Arrós. Avèvan entenut lo brut de l'escabòt e s'èran pensat que la loa ajuda nse haré hrèita. Mes sonque damb cotèths...

XV

Enter temps l'escabòt, miat per Surabala e seguit peus autes òmis de la mia escoada, avèva contunhat d'avançar puish s'èra estancat quauques lis mei luenh, suu camin de la tropa màger deu Jan Pèir de Salanava. Èram tornats au camp d'aqueth quan arribèn autes Mongòus, lhèu cent, lhèu dus cents. Avèvan trobada l'escoada petita deu Benhat d'Iribarne e los avèvan tuats tots, puish avèvan seguidas las piadas cap tau punt d'aiga.

Passada la suspresa, hesom cantar los fusius automatics. Guanhèm la batalha, que los Mongòus èran mei las que nosaus, au mensh mei es.hlaquits que los òmis deu Jan Pèir, e que dens aquera tropa n'avèvan pas tots pistolets, un de dus avèva sonque un iatagan, qui n'ei pas ua bona proteccion contra las balas espetaderas deus fusius automatics. En mei d'aquò, èran tanben cansats aprèps lo darrèr combat deus godaric deu Benhat d'Iribarne, que nse contèt un presoèr mongòu. Cada godari avants de morir avèva tuat au mensh un guerrièr, sovent dus o tres, sonque damb lo cotèth... Los darrèrs Mongòus hugèn cap a la soa vila de Shanado, solide ende tornar damb ua armada miélher preparada e organisada, e enqüèra mei nombrosa. Los tres Indians qui demorèvan ense digon que damb los unicòrns qu'avèvan (ja hòrt las), lor calèva au mensh duas dias end'arribar a Shanado. Ne seren pas tornats avants quate diadas, çò qui nse deishèva lo temps de tornar dens la plana. Avants, passèm ua diada a nse pausar e a hèser la tria enter los iacs. Tuèm los mei flacs e ne prengom la carn, la pèth e las còrnas.

L'endedia las gahèm cap a la plana. Deu temps que cerquèvam las bòrdas, los òmis de Jan Pèir avèvan hèitas recèrcas e ns avèvan trobat un camin mei bon ende tornar devarar. Totun los iacs degon passar un per un. Ense calot ua diada sancèra ende hèser devarar l'escabòt. Tres òmis èran passats peu camin vielh (en tot se mauhisar deus tigres) end'anar cuélher autes godaric end'organisar ua armada petita contra los Mongòus. Aqueths ne vengón pas l'endedia. Dilhèu èran estats impressionats. O, com ac avèva dit un presoèr, com endemiei los morts de las prumèras batalhas i avèva un princi, hilh de han, calèva que los autes e's partéscan las soas bèstias e tot lo son riquèr avants de tornar hèser la guèrra contra nosaus. Èra tostemps atau dens l'istòria deus Mongòus, sus Tèrra-Mair. La set de poder los avèva empaishat, a l'Edat mejana, de vàser los mèstes deu mond.

Quan arribèn au pic de la vath de Baïsa (adara que's sabèva lo men ròtle dens la presa de l'escabòt mei gran, los godaric me respectèvan e tots aperèvan l'arriu com jo), mei de cinc cent godaric los demorèvan. Ne tornèn pas jamei a ns atacar. Deus presoèrs mongòus arron d'aquera batalha gran, ne deishèm partir tres, damb un messatge. Calèva que los Mongòus ense deishossen en patz, e nosaus ne'us tornarem pas atacar tanpauc. Los autes presoèrs los tuam que volèvam guardà's lo minjar sonque ende nosaus. E dilhèu acceptèn, los Mongòus, de guardar los sons escabòts de iacs sonque suu plan, e de jamei pas devarar dens la plana. Dempuish aqueth temps ens am trobat autes enemics, mes jamei los Mongòus ne son pas tornats. E deus autes enemics te n'an parlat solide godaric mei joens que jo... Totun am enqüèra guardas, e mandam patrolhas suu plan, pròishe los camins qui poderen tornar estar los deus Mongòus.

XVI

Aprengom tanben a convíver damb los leons. Hiquèm barrèras ende protegir los iacs, organisèm los vilatges en vilas fortificadas drin com las vilas d'Africa de Bisa (èra un parçan de Tèrra-Mair) e los leons ne demorèt sonque luenh deus parçans qu'i estèvam.

Totun lo purmèr estiu, damb ua calor enqüèra mei hòrta, e lo purmèr ivèrn, damb nueits a mensh quaranta degrès (damb los nòstes vestits deu 15 d'agost de 2078) quand èram lo mei luenh deus dus sós, heson tombar enqüèra lo nòste compte de populacion. Passèm a quinze mila quate cents òmis, hemnas e mainats.

Ense calot duas annadas, tanben, ende compréner que l'aire deu baish de l'arribèra èra emposoat peus nens petits, e end'enviar las hemnas amainadar dens lo haut de la vath de Gèrs, un aute arriu qui da la soa aiga a la Garona d'ací. Aquí èstan un an e miei, çò qui ns a miats - enter autes causas, au reordonar de la nòsta societat. L'amassada estot arredusida a cinquanta personas, qu'aperatz adara majoraus. Los godaric guàrdan lo vilatge deus nens e hèn la caça aus leons e aus tigres. Uei ne pòden pas estar elegits majoraus. Jo èri dens los cinquanta purmèrs. Èri lo tresau mei vielh en edat.

Me sentiscoi enqüèra mei vielh quand, lo dusau ivèrn, la Maria moriscot en tot amainadar d'un nen mort. E quand, dus mes aprèps, los dus mens hilhs grans, Jan e Pèir, moriscon tanben, un emposoat per ua hruta qui semblèva ua poma mes qui n'èra pas ua, l'aute tuat per un leon. Ne'm demorèva pas que lo petit Jausèp, qui n'èra pas lo filh men, mes qui'm raperèva tant la Maria. E puish, quauques mes aprèps, prengoi la Surabala com hemna, e'm tornèt la joenessa. Mes aquò ei ua aute istòria. Com la deus cinc mainats qu'agom.

Damb los ivèrns e los estius, los hreds de mort e las calors qui túan, ne demòren pas guaire òmis vasuts sus Tèrra-Mair. Vasoi lo capdau i a sèt annadas, a la mort deu capdau d'avants, que soi dempuish aqueth temps lo mei vielh deu nòste pòble. Vint annadas d'ací, ne soi a haut o baish ueitanta annadas de Tèrra-Mair. E lo nòste pòble adara creish. Au dia de uei avèm passats los trente mila. Dens quauques annadas seram mei que quan arribèm. Ací ei lo nòste mond, sus Heisei. Ací ei adara lo nòste aviéner. I hem païs.

[Avants]